G E O G R A F A I

gera

Ukształtowanie poziome. Australia odznacza się dużą zwartością i słabym rozczłonkowaniem. Jedynie 2 wielkie zatoki (Karpentaria na północy i Wielka Australijska na południu) wcinają się w głąb lądu. Długość linii brzegowej wynosi 33,5 tys. km (z Tasmanią - 36,7 tys. km). Łączna powierzchnia szelfu wokół Australii wynosi 2,45 mln km2. Wybrzeża trudno dostępne: nizinne i bagienne na północy, riasowe na północnym zachodzie i wschodzie, klifowe na południu. Wzdłuż północno - wschodniego wybrzeża ciągnie się na długości ponad 2000 km największa bariera koralowa Ziemi - Wielka Rafa Koralowa. Ukształtowanie pionowe. Australia jest najbardziej równinnym kontynentem Ziemi. Średnia wysokość ok. 300 m. Około 87% powierzchni leży poniżej 500 m, zaledwie 0,5% wznosi się powyżej 1000 m. Najwyższym szczytem jest Góra Kościuszki (2228 m n.p.m.) a najniżej położone jest jezioro Eyre (16 m p.p.m.). 2/3 powierzchni Australii zajmuje Wyżyna Zachodnia (wysokość 300–600 m) z rozległymi pustyniami (Wielka Piaszczysta, Gibsona, Wielka Wiktorii). Między zatoką Karpentaria na północy a ujściem Murray na południu rozciąga się aluwialna Nizina Środkowoaustralijska pocięta gęstą siecią okresowo płynących cieków (creeks) z depresją jeziora Eyre w południowej części. Wzdłuż wybrzeża wschodniego (także na Tasmanii) ciągną się Wielkie Góry Wododziałowe, silnie rozczłonkowane, opadające stromo ku nadbrzeżnej nizinie (szerokość od kilku do ponad 100 km).


gera

Budowa geologiczna. Zachodnią część Australii stanowi platforma prekambryjska. Jej podłoże jest zbudowane ze skał metamorficznych i magmowych, sfałdowanych, a następnie zdenudowanych. Na większej części podłoża leży pokrywa skał osadowych paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku. Zdenudowane podłoże prekambryjskie wyłania się spod pokrywy osadowej i tworzy tarczę w zachodniej części Australii, występuje także w górach MacDonnella, Musgrave, Króla Leopolda, Gawler i na wyżynie Selwyn. Na nieckowato wklęśniętych częściach podłoża nagromadziła się gruba pokrywa osadowa (np. zachodnia niecka nadbrzeżna, niecka Wielkiej Pustyni Piaszczystej, Pustyni Simpsona, nizina Nullarbor). We wschodniej części Australii odbywały się orogenezy: kaledońska i hercyńska. Do łańcuchów kaledońskich, zbudowanych ze skał prekambryjskich i kambryjsko - dewońskich, znacznie zmetamorfizowanych i poprzecinanych intruzjami skał magmowych, należą: G. Flindersa i - w Wielkich Górach Wododziałowych - na południu Alpy Australijskie, a na północy wyżyna Atherton. Część środkowa Wielkich Gór Wododziałowych wypiętrzyła się w orogenezie hercyńskiej. Jest zbudowana ze skał prekambryjskich i paleozoicznych, częściowo zmetamorfizowanych, poprzecinanych intruzjami skał magmowych. Wielki Basen Artezyjski i basen Murray są nieckami platformy paleozoicznej. Ich podłoże, które stanowią zdenudowane łańcuchy kaledonidów i hercynidów, jest przykryte serią osadów górnego paleozoiku i mezozoiku. W Australii występują utwory zlodowacenia karbońskiego. Australia aż do kredy wchodziła w skład lądu Gondwana. Główne bogactwa naturalne: węgiel kamienny i brunatny, boksyty, rudy żelaza, ołowiu i cynku, miedzi, manganu, niklu, wolframu, tytanu, cyrkonu i uranu, złoto, srebro, ropa naftowej i gaz ziemny.


gera

Klimat. Przeważająca część Australii ma klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy lub wybitnie (skrajnie) suchy, na wschodzie (poza barierą gór) - wilgotny (częsty napływ morskich mas powietrza). Północna część leży w strefie klimatów równikowych (klimat podrównikowy suchy, przechodzi w wilgotny na wschodzie, natomiast na krańcach Terytorium Północnego i w północnej części półwyspu Jork - odmiana monsunowa). Krańce południowo - zachodnie i południowo - wschodnie kontynentu oraz Tasmania mają klimat podzwrotnikowy morski (typ śródziemnomorski). 80% powierzchni otrzymuje średnio mniej niż 600 mm opadów rocznie, 50% - mniej niż 300 mm. Najniższe opady: ok. 100 mm w rejonie jeziora Eyre, 50 mm na nizinie Nullarbor. Na wschodnim wybrzeżu Australii, znajdującym się w zasięgu pasatu, i na Tasmanii, leżącej w strefie przeważającej cyrkulacji zachodniej, średnie roczne opady wynoszą 1000 - 2000 mm i więcej (na południu od morza Cairns przekraczają 4000 mm). Stosunkowo wysokie opady (ponad 1000 mm) na północnym wybrzeżu Terytorium Północnego i na półwyspie Jork są ograniczone do jednej pory deszczowej (grudzień – marzec). Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu (lipcu) wynosi 20 – 25°C, tylko w południowo - wschodniej części Australii i na Tasmanii spada poniżej 10°C (w górach poniżej 5°C). W północno - zachodniej części Australii średnia temperatura w najcieplejszym miesiącu (styczniu) dochodzi do 34°C, a maksima absolutne przekraczają 50°C. Roczne wahania temperatur są stosunkowo niewielkie (do 15°C we wnętrzu Australii). W północno - zachodniej części Australii występują burze (do 100 dni w roku). Na pustyniach często powstają burze pyłowe. Do północnych wybrzeży docierają cyklony tropikalne, zwłaszcza willy-willy (średnio 2 – 4 w roku).